Με τα βλέμματα στο ρίσκο του επιχειρείν

Τα βιβλία χρηματοοικονομικής ανάλυσης, στρατηγικής, οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων πραγματεύονται το ρίσκο και την αβεβαιότητα πάνω σε δυο θεμελιώδη σημεία:

α. Αντιλαμβάνονται το ρίσκο (την αβεβαιότητα) ως ένα στοιχείο που προέρχεται από την επιχειρηματική δραστηριότητα σε ένα ασταθές και αβέβαιο περιβάλλον όπου στο παρασκήνιο συνυπάρχουν, τροφοδοτούν και ανατροφοδοτούνται παράγοντες όπως το φυσικό περιβάλλον, οι νόμοι, οι κοινωνικές αντιλήψεις και η κουλτούρα, οι κυβερνητικές αποφάσεις, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων, η τεχνολογία, οι νόμοι, οι οικονομικές αγορές. Οι παράγοντες αυτοί τυπικά, στα συγγράμματα, αναφέρονται ως «εξωτερικό περιβάλλον». Θεωρούν ότι το ρίσκο αποτελεί χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος όπου μια επιχείρηση δραστηριοποιείται.

β. Οι μέθοδοι διαχείρισης και αντιμετώπισης του ρίσκου βασίζονται, σε οργανωτικό επίπεδο, στη επικέντρωση στην σωστή σχεδίαση της επιχείρησης για να αποτραπούν σφάλματα και λάθη, δηλαδή στην αφαίρεση πιθανών παραγόντων ρίσκου, και, σε χρηματοοικονομικό επίπεδο, σε μια μαθηματική γραμμική μοντελοποίηση της αβεβαιότητας της αγοράς. Για την υποστήριξη του τελευταίου σημείου έχουν αναπτυχθεί πολλές και διαφορετικές τεχνικές (από την απλή προσέγγιση του επιτοκίου προεξόφλησης και απόδοσης μέχρι τις μεθόδους τεχνικής ανάλυσης χαρτοφυλακίου)

Πληθαίνει η βιβλιογραφία γύρω από την διοίκηση των επιχειρήσεων και την φιλοσοφία αντιμετώπισης της ύπαρξης και των δομών της όπου έχει ως κεντρική ιδέα την συστημική προσέγγιση των εταιρία. Οι πρωτεργάτες της θεωρίας αυτής αντιλαμβάνονται την επιχείρηση ως ένα σύστημα όπου, σε αντιστοιχία με ους ζωντανούς οργανισμούς, αποτελείται από ένα δίκτυο συσχετισμών και συνδέσεων (σχέσεων) σε αντίθεση με την παραδοσιακή άποψη της αντίληψης που, χαρακτηριστικά, απεικονίζεται από την απλή αλληλουχία της γραμμής παραγωγής.

Κάτω από αυτή την θεώρηση της συστημικής ιδιότητας, το ρίσκο μπορεί να γίνει αντιληπτό ως μια ιδιότητα της επιχείρησης και όχι ως ένα στοιχείο του περιβάλλοντος. Είναι οι ίδιες οι επιλογές της οργάνωσης και σχεδίασης μιας εταιρίας που, στην πραγματικότητα, δημιουργούν το ρίσκο που αυτή αντιμετωπίζει κατά την δραστηριότητά της. Έτσι, το ρίσκο, η αβεβαιότητα, αποτελεί εγγενή ιδιότητα της επιχείρησης.

Ίσως να βοηθά στην προσέγγιση αυτή η αντιστοιχία με έναν ζωντανό οργανισμό. Για παράδειγμα, όταν ένας άνθρωπος έχει μια ανωμαλία στην όραση, π.χ. μυωπία, τότε η ανασφάλεια και η αδυναμία που του προκαλεί αυτή η ιδιότητα αποτελεί και έναν παράγοντα ρίσκου για την ύπαρξή του, άρα και για οποιαδήποτε δραστηριότητά του. Ανάλογα, ένας παθογόνος ιος μπορεί να καταπολεμηθεί από κάποια κατηγορία φαρμάκων. Για τον ιο, η ύπαρξή του στο περιβάλλον του φαρμάκου αποτελεί απειλή-δηλαδή, μια κατάσταση υψηλού ρίσκου για την ύπαρξή του. Αυτό, όμως, οφείλεται στην δική του δομή. Δεν είναι σε θέση να μεταβολίσει τα συστατικά του φαρμάκου. Ίσως να μην υπάρχει κάποια σχετική αλληλουχία στο DNA του. Τα γονίδιά του δεν γνωρίζουν πώς να ενεργοποιήσουν το ανοσοποιητικό του σύστημα, όποιας μορφής και αν έχει, για να αντιμετωπίσει με επιτυχία τα στατικά του φαρμάκου. Πρόκειται, δηλαδή, για ρίσκο που προέρχεται από τις ιδιότητες του οργανισμού. Είναι η ανεπιτυχής εκδήλωση μιας «κατασκευαστικής» ιδιότητας, ενός γονίδιου, του γονιδίου του ρίσκου¹.

Έτσι, το ρίσκο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα της ίδιας της επιχείρησης. Όπως πολλές φυσικές δυσαρμονίες, δεν είναι εύκολο ή επιλέψιμο να τις αντικαταστήσει ή να τις εξαλείψει ένας οργανισμός. Η πιο κοινή αντιμετώπιση είναι η ανάπτυξη δυνατότερων περιφερικών ιδιοτήτων-εκδηλώσεις θετικών, για τις δεδομένες συνθήκες, γονιδίων. Αυτό, φυσικά, σε πρακτικό επίπεδο συνεπάγεται την αποτελεσματικότερη σχεδίαση διαδικασιών και μεθόδων σε επίπεδο καθημερινής και βραχυπρόθεσμης οργάνωσης των επιχειρήσεων.

¹Η θεωρία και η φραση «γονίδιο του ρίσκου» συνοδεύονται από κατοχυρωμένα πνευματικά δικαιώματα του γράφοντος