Επαναπροσδιορίζοντας την Δημοκρατία
Δημοκρατία, το πολίτευμα που γέννησε, ανέπτυξε και δόξασε η Ελλάδα. Συνάμα, η ίδια αυτή χώρα είναι που επαναπροσδιόρισε, με τις πρακτικές των θεωρητικά υπεύθυνων για την διαφύλαξη της, την έννοια της δημοκρατίας με κριτήρια στενόμυαλα πολιτικού οφέλους. Η επίδραση του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι των τελευταίων 75 ετών οδήγησε το πολίτευμα να περάσει σε μια κατάσταση όπου οι αρχές της δημοκρατίας έχουν χάσει το βάθος τους, έχουν χάσει την ικανότητα να εμπνέουν ήθος, ασφάλεια, πολιτική, όραμα, εμπιστοσύνη.
Στην πορεία αυτή, η επίδραση ιστορικών συγκυριών και το ελληνικό ταμπεραμέντο διαμόρφωσαν καθοριστικές πτυχές του πολιτεύματος. Οι απανταχού παρούσες πελατειακές σχέσεις πολιτών-πολιτικών, κληρονομιά μιας ιδιαίτερης ισορροπίας που εκφράζονταν με την τουρκική κυριαρχία, ανέλπιστο πεδίο που εγγυάται την επιβίωση πολλών ικανών και, κυρίως, ανίκανων πολιτικών, επέτρεψαν την ικανοποίηση πολιτικών φιλοδοξιών και περιέστρεψαν το πολίτευμα γύρω από τον πολιτικό και όχι από τον βασικό πυλώνα του, τον πολίτη.
Οι πελατειακές σχέσεις ενισχύθηκαν και με την ιστορική συγκυρία της απουσίας της ταξικής πάλης κατά την δεκαετία του ’20, περίοδος καθοριστική για την δημιουργία πολιτικής συνείδησης. Αντίθετα με άλλες χώρες, στην Ελλάδα η αφομοίωση μεγάλων πολιτικών ιδεών, όπως ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός, δεν προέκυψε ως διέξοδος, αποτέλεσμα ταξικής αντιπαλότητας, αλλά προτάθηκε ως «λύση κονσέρβα» από την «μεγάλες δυνάμεις» της τότε εποχής με την δημιουργία αντίστοιχων πολιτικών κομμάτων. Κάτω από αυτό το πρίσμα, το μοναδικό κοινό σημείο πολιτικών και πολιτών αποτέλεσαν οι σχέσεις αμφότερες ικανοποίησης της μεταξύ τους συναλλαγής με κυρίαρχο μέλος την φυσιογνωμία του πολιτικού.
Οι επόμενες δεκαετίες περιλαμβάνουν έντονα πολιτικά γεγονότα με κεντρικά σημεία τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τους αντιστασιακούς αγώνες, τον εμφύλιο πόλεμο, την δικτατορία και την προσπάθεια παλινόρθωσης της δημοκρατίας. Η δικτατορία αποτελεί, όπως περιγράφεται και από το σύνταγμα, περίοδος κατάλυσης του συντάγματος και της δημοκρατίας. Η αποκατάσταση της ομαλότητας επήλθε μέσα από έντονες διεργασίες που έχουν χαρακτηριστικά πολεμικού τύπου. Η περίοδος αυτή μετατόπισε την αντίληψη της δημοκρατίας, μέσω των εκφραστών της, μέσω των πολιτικών, προς την κατεύθυνση της αναγκαιότητας. Η Ελλάδα βίωσε την έντονη απαίτηση της λήψης σκληρών μερικές φορές, αλλά απαραίτητων, μέτρων στην προσπάθειά της να σταθεί ξανά στις δυνάμεις της μετά την επίδραση της επταετίας της δικτατορίας.
Η ταύτιση της αναγκαιότητας με την εκ προοιμίου έγκριση εφαρμογής των αποφάσεων από το, θεωρητικά, αποδοτικό, λειτουργικό και ζωντανό δημοκρατικό σύστημα σε συνδυασμό με το θεωρητικό κενό των τότε κυρίαρχων πολιτικών ιδεών, οδήγησε σε πολιτική κυριαρχία, πρακτικά, μιας μόνο πολιτικής δύναμης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το αποτέλεσμα της επικράτησης αυτής ήταν θετικό σε πολλούς τομείς, ιδιαίτερα κοινωνικά με την δημιουργία μέσης τάξης. Η μακρόχρονη παρουσία στις κυβερνητικές θέσεις είχε, όπως ήταν φυσικό, και αρνητικές επιδράσεις αλλοιώνοντας την αντίληψη της σύγχρονης δημοκρατίας. Όταν κανείς μένει αμετακίνητος σε κυβερνητικούς θώκους για πολύ καιρό, εμφανίζονται στοιχεία καθεστωτικής αύρας και η κυβερνητική αντίληψη ταυτίζεται με την εξουσιαστική συμπεριφορά. Κάτω από το πρίσμα αυτό, η μετατόπιση του δημοκρατικού πράττειν από την αναγκαιότητα της προηγούμενης ιστορικής περιόδου μεταφέρθηκε στην πραγματικότητα της δημοκρατικής «νομιμοποίησης» του πολοτικού διαχωρισμού σε «δεξιούς» και μη. Ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια της μακροετούς αυτής παρουσίας, η δημοκρατία έλαβε χαρακτηριστικά ενός αγώνα για την διατήρηση της εξουσίας όπου όλες οι μέθοδοι και οι ενέργειες επιτρέπονται, ακόμη και η μεθοδευμένη προσπάθεια στρέβλωσης της σκληρής κοινωνικής πραγματικότητας όπως την αντιλαμβάνεται η κοινή λογική του μέσου Έλληνα εργαζόμενου.
Στην πορεία διαμόρφωσης της αντίληψης της δημοκρατίας, συμμετοχή είχαν και έχουν και πολιτικοί σχηματισμοί αντίθετης πολιτικής αντίληψης από αυτή των κυβερνώντων, με κεντρικούς εκπροσώπους τα «αριστερά» κόμματα. Η συμβολή τους στον καθορισμό του περιεχομένου της δημοκρατίας υπήρχε καθοριστική, με κεντρικό άξονα την διαρκή και έντονη καλλιέργεια κλίματος ψυχολογικής τρομοκρατίας. Αυτό γίνεται με την συνεχή αναφορά και την μεθοδευμένη διόγκωση μιας ταξικής πάλης που ποτέ δεν υπήρξε. Η τοποθέτησή τους επικεντρώνεται σε μια διαρκή προτροπή για δυναμικούς αγώνες, σε μια αέναη μεγέθυνση της αντίληψης ότι, εξ ορισμού, οι αποφάσεις σε υψηλό επίπεδο λαμβάνονται με δόλο και πρόθεση εξαπάτησης. Τα ρεύματα αυτά φαίνεται ότι επιλέγουν να διατηρούν τον πολίτη σε μια κατάσταση συνεχούς απειλής όπου η μόνη λύση είναι η ψυχολογική κατάσταση της πολεμικής φόρτισης αναγνωρίζοντας παντού εχθρούς.
Σήμερα κυβερνάει διαφορετικός πολιτικός σχηματισμός σε σχέση με το παρελθόν. Θα μπορούσε κανείς να περιμένει πολιτική συμπεριφορά που θα αποδεικνύει ότι η δημοκρατία λειτουργεί ξεπερνώντας την μεροληπτική εφαρμογή των αξιών, θεσμών και αρχών της; Είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν μικρές πιθανότητες να γίνει κάτι τέτοιο αφού όλοι οι κομματικοί και πολιτικοί σχηματισμοί, σε επίπεδο εξουσίας, τουλάχιστον όπως εμφανίζονται σήμερα, έχουν αναδειχθεί μέσω των μηχανισμών αυτών. Για να ακολουθήσουν την πορεία αυτή που παρουσιάζουν σήμερα, έχουν μελετήσει, αφομοιώσει και χρησιμοποιήσει τους νόμους, τους κανόνες και τις μεθόδους της δημοκρατίας με τα σημερινά εκφυλισμένα ή, με πιο ήπιους χαρακτηρισμούς, με τα σημερινά «διαφορετικά» χαρακτηριστικά. Η αντίληψη αυτή της δημοκρατίας ενυπάρχει ως εγγενές, πλέον, χαρακτηριστικό τους. Και αυτό ισχύει για όλα τα κόμματα του σημερινού πολιτικού παζλ: από τα φιλελεύθερα, τα σοσιαλιστικά, τα πρώην σοσιαλιστικά μέχρι τα κεντρώα, τα κεντρο-αριστερά και τα ακραία αριστερά.
Έτσι, λοιπόν, εμφανίζεται μια δημοκρατία όπου θεωρεί φυσιολογικό και ταιριαστό με την ανθρώπινη αξία του πολίτη και τον ίδιο τον ορισμό της έννοιάς της να βγαίνουν βουλευτές με ομάδες επιρροής, να βγαίνουν δήμαρχοι και νομάρχες όχι βάση της πολιτικής φιλοσοφίας και ικανότητάς τους αλλά βάση του συναισθηματικού εκβιασμού που ασκεί ένας πρόσκαιρος διορισμός σε μια δημοτική επιχείρηση ή η κατοχύρωση ενός διαγωνισμού προμήθειας υλικών με «δημοκρατικές» διαδικασίες, όπου η απεργία από δικαίωμα έχει γίνει υποχρέωση, όπου κοινωνικές ομάδες μπορούν να κλείνουν τους δρόμους κάθε φορά που θεωρούν ότι θίγονται. Εμφανίζεται ένα σύστημα που αποδέχεται ως δίκαιο τον, χωρίς επιλογή, συνεταιρισμό του κράτους με κάθε μικρομεσαία επιχείρηση που αγκομαχάει στην σκληρή εμπορική πραγματικότητα. Ένας, όμως, συνεταιρισμός που λειτουργεί μόνο στα κέρδη και ποτέ στις ζημιές. Αυτή είναι η πρακτική του σήμερα όπου θεωρείται απολύτως φυσιολογική η ανώτερη δημοκρατική εκλογή, αυτή του προέδρου της Δημοκρατίας, να γίνεται με προσυνεννόηση, με διαπραγματεύσεις και αντιστάθμισμα πολιτικού και επικοινωνιακού οφέλους και ζημιάς. Και, μάλιστα, αυτό να αποτελεί υπόδειγμα διαδικασίας που τιμά και προάγει την ίδια την δημοκρατία.